روز ملی سینماست. جشن سینما. اهل سینما جشن گرفته‌اند، امّا جای منتقدان فیلم در این میان در کجاست؟ آنها جزئی از این سینما هستند یا کنار آن نشسته‌اند و عیب‌جویی می‌کنند؟ آیا آنها اساساً در این بازی نقشی دارند؟ تاثیری بر تحولات این عرصه می‌گذارند؟
اگر سینمای را به عنوان یک نهاد اجتماعی در نظر بگیریم، نقد فیلم هم جزئی از آن است و خود نهادی اجتماعی و زیر مجموعه نهاد سینماست. سینما فقط از متن‌های سینمایی یعنی فیلم‌ها تشکیل نشده است. تولیدکنندگان اعم از هنرمندان گوناگون و همین طور تهیه‌کنندگان، سرمایه‌گذاران و مخاطبان، اجزاء فرایند تولید و مصرف و تاثیرگذاری اجتماعی فیلم‌ها را تشکیل می‌دهند. منتقدان (و مطبوعات) هم بخصوص در رابطه با مخاطب جایگاه خاصی دارند. اگر نوستالژی دوران پرویز دوایی، یعنی دورانی را که یک منتقد نقش ستاره را بازی می‌کرد، و فیلمسازان چشم به او داشتند که چه می‌گوید، کنار بگذاریم، نقد فیلم امروز ما متنوع‌تر و پربارتر است. تعداد نویسندگانی که سال‌هاست نقد فیلم می‌نویسند و فیلم‌های سینمایی ایرانی را به طور سیستماتیک دنبال کرده‌اند و برخی‌شان حقیقتاً خبره و متخصص سینمای ایران‌اند، منتقدانی با دیدگاه‌های گوناگون، برخی متمایل‌تر به سینمای هنری و برخی دیگر دوستدار سینمای عامه‌پسند، و نسل جدیدی از منتقدان جوان که چه بسا باسوادتر و بامعلومات‌ترند و نخواهند گذاشت این عرصه خالی بماند، همه گویای این است که نهاد نقد فیلم، نه این یا آن منتقد، در فضای فرهنگی ایران خود را اثبات کرده و استقرار یافته است. این اتفاق کمی نیست. در رشته‌های هنری دیگر چنین چیزی روی نداده است. در هنرهای تجسمی یا ادبیات منتقد حرفه‌ای این رشته‌ها را کمتر داریم و کمتر می‌شناسیم. شما مقایسه کنید درباره یک کتاب جدی چند نقد نوشته می‌شود و درباره یک فیلم جدی چند نقد. ببینید مثلاً درباره فیلمی مانند درباره الی چه تعداد نوشته در مطبوعات و سایت‌ها منتشر شده است. درباره کدام کتاب یا نمایشگاه این همه نقد نوشته شده است؟ فارغ از خوب و بد و ضعف و قدرت تک تک منتقدان، نهاد نقد نقشی جدّی در ماندگاری فیلم‌ها بازی می‌کند. در تفسیر فیلم‌ها نیز نقش منتقدان کم نیست. دیر یا زود فیلم‌ها را آن طور معنا می‌کنیم که در نقدهای خوب و قوی معنا شده‌اند. این نقش شاید از نقشی که نقد فیلم می‌توانست در فروش فیلم‌ها داشته باشد مهم‌‌تر است. ده سال دیگر، وقتی جوانی می‌خواهد با میراث فرهنگی جامعه‌اش، از جمله با آثار سینمایی آن آشنا شود، سراغ فیلم‌هایی می‌رود که منتقدان مهر تأیید بر آنها زده‌اند. نهاد نقد فیلم است که تعیین می‌کند کدام فیلم می‌ماند و کدام به فراموشی سپرده می‌شود. این نکته‌ای است که کمتر به آن توجه می‌شود.
البته نقد فیلم ما همه حُسن نیست و یک منتقد باید همان طور که فیلم‌ها و فیلمسازان را زیر ذره‌بین می‌گذارد و موشکافانه خوب و بدشان را با محک نقد می‌آزماید، باید به خود نیز با همین دید نقادانه بنگرد. امّا فعلاً جشن است و به ذکر حسن‌ها اکتفا می‌کنیم، بخصوص که گمانم این نقاط قوت کمتر دیده می‌شوند. جشن که تمام شد، اگر فرصتی بود، به نقدِ نقد فیلم‌مان هم خواهیم پرداخت.
Be the first to reply