مجادله شرق و آلیک درباره سفر جهانگردان ایرانی به ارمنستان

حضور توریست های ایرانی در ارمنستان مخصوصا در یک سال اخیر نظر مطبوعات ارمنستان و ایران را به خود جلب کرده است. در نوروز امسال حضور توریست های ایرانی در ایروان آن قدر چشمگیر بود که زبان فارسی در هر کوی و برزنی به گوش می رسید و روزنامه های ارمنستان هم در این باره به تفصیل نوشتند.

ما هم در شماره ۷۵ هویس به این موضوع پرداختیم:
”معمولاً وقتی صحبت روابط ایران و ارمنستان می شود بیش تر تصویر رفت وآمد هیئت های دیپلماتیک و اقتصادی و جلسات مذاکرات رسمی و امضای تفاهمنامه های و قراردادها به ذهن می آید و اظهارات سراسر حسن نیت مقامات دو کشور. این ها همه به جای خود خوب است و به گسترش روابط دوستانه و خوب بین دو کشور کمک می کند، امّا اصل، روابط مستقیم بین مردم دو کشور است. حضور کسبه ایرانی در ایروان از نخستین سال های استقلال ارمنستان امری عادی است، در سال های اخیر تعداد دانشجویان ایرانی در ایروان افزایشی چشم گیر داشته و تماس مستقیم این ایرانی ها با مردم ارمنستان به شناخت متقابل واقعی کمک کرده است. در یکی دو سال اخیر همچنین شاهد رشد چشم گیر جهانگردان ایرانی در ارمنستان بوده ایم. حضور ایرانی ها در ایام عید در خیابان های ایروان به قدری بود که نظر رسانه های جمعی ارمنستان را به خود جلب کرد و به بحث هایی درباره خوب و بد پدیده توریسم دامن زد. ارمنستان هم مانند هر کشوری در عین حال که از توریسم به سبب درآمد اقتصادی آن استقبال می کند، امّا در عین حال نگران پیآمدهای فرهنگی این پدیده هم هست. با توجه به این که ارمنستان کشوری کوچکی است با جمعیتی حدودی سه میلیون نفر، این نگرانی برای آن حادتر از کشورهای بزرگ است.“ و در پی آن گوشه ای از نوشته وب سایت ۱۶۸ ژام (۱۶۸ ساعت) را نقل کردیم:
”حتی اگر تنها درآمدهای حاصل از بازدیدهای جهانگردان ایرانی از ارمنستان را در ایام نوروز امسال حساب کنیم، به رقمی قابل توجه می رسیم. بنا بر آمار رسمی در طول یک ماه حدود پانزده هزار نفر توریست ایرانی داشته ایم. معاون امور گردشگری وزارت اقتصاد گفته است که بنابر مطالعاتی که در سال های ۷-۲۰۰۶ به عمل آمده است، هر گردشگر به طور متوسط در یک بازدید چیزی حدود ۷۰۰ الی ۸۰۰ دلار آمریکا در ارمنستان خرج می کند. امروز این رقم باید حدود ۱۰۰۰ دلار باشد. این به آن معناست که در یک ماه توریست های ایرانی ۱۵ میلیون دلار به اقتصاد کشورمان تزریق کرده اند“.
به عبارت دیگر، در ارمنستان، در حالی که از درآمدهای اقتصادی سفر گردشگران ایرانی به ارمنستان خوشحالند، نگران پی آمدهای فرهنگی آن هستند. در ایران امّا، با تأخیری چند ماهه، افزایش سفر به ارمنستان از زاویه ای دیگر توجه روزنامه شرق را به خود جلب کرده است. این که چرا شهروندان ایرانی به جای این که پول خود را در ایران خرج کنند، آن را در کشورهایی مانند امارات، ترکیه و ارمنستان خرج می کنند؟ موضوع دو مقاله شرق در صفحه اجتماعی روز پنج شنبه ۱۸ شهریور به طور خاص رشد دیدارهای گردشگران ایرانی از ارمنستان است، کشوری که به زعم نویسندگان مقاله ها جاذبه توریستی قابل توجهی ندارد. پیش از آن نیز در شماره روز ۳۰ مرداد شرق، در صفحه اوّل روزنامه، جایی که میتوان به حساب سرمقاله گذاشت، فرزانه روستایی در مقاله ای که موضوع اصلی اش ارمنستان نبود، به طور گُذری اعلام کرده بود که ارمنستان کشوری است که هیچ جاذبه توریستی ندارد و اظهار تعجب که چه طور ایرانی ها به چنین کشوری سفر می کنند. هدف اصلی نوشته های روزنامه شرق آشکار انتقاد از سیاستگذاری هایی بود که باعث می شوند شهروندان ایرانی کشورهای خارجی را ترجیح دهند. از جمله سیاست ارزی پایین نگاه داشتن قیمت دلار که باعث می شود هزینه سفر به کشورهای دیگر مقرون به صرفه باشد.
به هر رو، اظهار نظرهای نویسندگان این مقالات درباره جاذبه توریستی اندک ارمنستان یا نبود هر گونه جاذبه توریستی در این کشور، خشم روزنامه آلیک را برانگیخت. طبیعی است اظهار نظرهایی شبیه این که ارمنستان هیچ جاذبه توریستی ندارد خلاف واقع هستند. از سوی دیگر معلوم است که اگر کشور کوچک ارمنستان را با هندوستان، چین، یا در آن سو مثلاً با ایتالیا و یونان مقایسه کنیم، از نظر جذابیتهای گردشگری، رده بالایی نخواهد داشت، هرچند گفته باشند ”موزه ای است زیر آسمان باز“. و تازه همان ظرفیت های جذب توریست آن هم به نحو احسن مورد بهرهبرداری قرار نمی گیرد (نمونه هایی در مقاله های شرق ذکر شده است). نویسندگان شرق حق دارند نظر خود را درباره ظرفیت گردشگری اندک ارمنستان بنویسند، آلیک هم حق دارد با این نظرها مخالفت کند. تا این جای مسأله یک بحث آزاد و جذاب است (هرچند نویسندگان شرق نمی توانند نوشته های آلیک را بخوانند). امّا مشکل کار آن جاست که آلیک در سرمقاله روز شنبه ۳۰ مرداد خود (یعنی همان روزی که نوشته فرزانه روستایی در شرق چاپ شده است) سخنان او را اشباهات عمدی می خواند و آن را اگر نه بیسوادی، دست کم محصول تمایلات ضد ارمنی محافل پان ترکیستی معین می داند. از آلیک باید پرسید آخر این چه منطقی است که اگر کسی، گیرم به نادرست و از روی بیسوادی یا نادانی، گفت که ارمنستان جذابیت توریستی ندارد، فوری به مسأله بُعد سیاسی بدهیم و او را به پان ترکیسم منتسب کنیم؟ پایه های این استدلال آن اندازه چوبین است که خود آلیک هم در پاسخش به مقالات جدید شرق آن را تکرار نمی کند و در پایان مقاله خود از خوانندگانش می خواهد به شرق تلفن بزنند از هیأت تحریریه آن بخواهند که کمبودهای بخش توریسم ایران را بر سر شرکت هایی خراب نکنند که در بخش توریسم ارمنستان، کشوری که از دیرباز با ایران روابط دوستانه دارد، فعالیت مثمر ثمری را پیش میبرند.
امّا از آن سو، استدلالهای نویسندگان شرق هم جالب است: به این جمله دقت کنید: ”کمک بی وقفه ایرانیان به گردشگری ارمنستان“. آیا چنین عنوانی را برای مثلاً ایتالیا می توانید تصور کنید؟ ایرانیها به ارمنستان می روند و آن جا پول خرج می کنند و این برای اقتصاد ارمنستان مفید است، امّا کمک یا مساعده ای در کار نیست و در ازای پولی که خرج میکنند می خورند و می خوابند و خدمات دریافت می کنند.
دیگر این که که انگار نویسندگان شرق فراموش کرده اند که فلسفه توریسم این است که آدم ها به کشورهای دیگر بروند و با فرهنگهای دیگر آشنا شوند و این از نظر گسترش تساهل گفت وگوی بین ادیان و فرهنگها مفید است. به چه استدلالی آن ها می گویند بد است که ایرانی ها به جای سفر به شهرهای داخلی به کشورهای همسایه سفر می کنند؟ آیا تا به حال شبیه این استدلال را درباره کشورهای اروپایی یا آمریکا شنیده اید؟ آیا بازدید جهانگردی فقط به کشورهای کوچک همسایه بد است؟ این جاست که در لایه زیرین نوشته ها، نگاهِ از بالای بزرگ ملّتی پیدا می شود که البته ارتباطی به پان ترکیسم ندارد و در روان شناسی جمعیِ ملّتهای بزرگ ریشه دارد.
امّا مهمترین حسن این بحثها، به شرطی که در فضایی مستدل و منطقی جریان پیدا کنند، این است که فرصتی فراهم می آورند که دیدگاههای واقعی طرفین گفت وگو و نه صرفاً تعارف های دیپلماتیک و اظهارنظرهای آمیخته به حسن نیت مؤدبانه، امکان طرح و بررسی پیدا کنند.

یکی از نوشتههای روزنامه شرق درباره رشد گردشگری به ارمنستان

کمک بی وقفه ایرانیان به گردشگری ارمنستان / مریم بابایی