جشنواره زردآلوی طلایی ایروان: تب سینما در ارمنستان

جشنواره‌ای در همسایگی
فردا هشتمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم ایروان (زردآلوی طلایی) با نمایش فیلم کپی برابر اصل محصول ایتالیا و فرانسه ساخته عباس کیارستمی فیلمساز پرآوازه ایرانی، کار خود را آغاز می‌کند. امسال از ایران فیلم جدایی نادر از سیمین کار اصغر فرهادی در بخش مسابقه حضور دارد. زردآلوی طلایی واقعاً با تبرک سبدهای پر از زردآلو توسط روحانیون شروع می‌شود و در پایان معمولاً با رقص سنتی ارمنی به کار خود پایان می‌دهد. در هفت دوره گذشته بسیاری از چهره‌های مشهور سینمای ایران در این جشنواره شرکت کرده‌اند و معمولاً با انبانی از خاطرات خوش ایروان را ترک کرده‌اند. داریوش مهرجویی و کیارستمی در دوره‌هایی ریاست هیئت داوران جشنواره را به عهده داشته‌اند و رخشان بنی‌اعتماد، جعفر پناهی، محسن مخملباف، واروژ کریم مسیحی، زاون قوکاسیان و فیلمسازان جوان دیگر با فیلم‌های‌شان برای شرکت در جشنواره زردآلوی طلایی به ایروان رفته‌اند. به این ترتیب این جشنواره دست کم در مورد مناسبات ایران و ارمنستان به یکی از اهداف عمومی جشنواره‌های سینمایی که همانا دوستی و مراوده فرهنگی‌ مردمان کشورهای مختلف است، دست پیدا کرده است.

 البته زمینه این نوع مبادله فرهنگی با حضور هیئت‌هایی از ارمنستان در جشنواره‌های فیلم فجر و آشنایی آن‌ها با سینمای ایران و فیلمسازان ایرانی فراهم شده است. اینجاست نقش مهم جشنواره‌ها در شکل‌دهی به فرهنگ زمانه ما. این گونه تماس‌های جشنواره‌ای در پایین ــ در برابر تماس‌های هیئت‌های دیپلماتیک و دیدارهای مقامات بلندپایه سیاسی در بالا ــ اهمیت زیادی در آشنایی واقعی و ملموس ملت‌ها با هم دارد و در مجموع به صلح و دوستی آدم‌ها یاری می‌رساند. جشنواره‌ها این روزها از نهادهای بسیار جاافتاده برای مراودات فرهنگی هستند و اکنون جشنواره ایروان مهم‌ترین رویداد سینمایی منطقه است. در مناسبات فرهنگی ارمنستان و ترکیه هم جشنواره زردآلوی طلایی پیش‌قدم بوده هم به لحاظ نمایش آثار خوب فیلمسازان ترک و هم از نظر برگزاری برنامه مخصوصی برای حمایت از پروژه‌های سینمایی داستانی و مستند در زمینه مناسبات دو کشور.  بنیانگذاران این جشنواره که مهم‌ترین‌شان هاروتیون خاچاطوریان، کارگردان فیلم موفق مرز و میکائیل استامبولتسیان سینماشناس و منتقد باسابقه ارمنی هستند، به موقع دست به کار شدند و خوب توانستند در این هشت سال تنور جشنواره را گرم نگاه دارند و مناسبات خود را با کشورهای مختلف و فیلمسازان آن‌ها گسترش دهند و با حضور مهمانان درجه یک از اهالی سینما به آن رونقی قابل‌توجه ببخشند. امسال فیلم‌های ملانکولیا (لارس فون تریه)، درخت زندگی (ترنس مالیک ) و پینا (ویم وندرس) در بخش خارج از مسابقه جشنواره به نمایش در می‌آیند.
امّا مهم‌ترین کار جشنواره زردآلوی طلایی، نقش مهمی است که در بیداری دوباره عشق سینما و رشد فرهنگ سینمایی در خود ارمنستان کرده است. بعد از فروپاشی شوروی، ادامه تولید فیلم بلند در ارمنستان نیز مانند سایر جمهوری‌های سابق شوروی غیرممکن شد. استودیوی دولتی های‌فیلم تعطیل شد و کل سیستم تولید مبتنی بر کارگردان‌ها و بازیگران و عوامل حقوق‌بگیر استودیو از محل بودجه دولتی تضمین شده، از میان رفت. در این سال‌ها، تعداد فیلم‌های بلند تولید شده در ارمنستان از تعداد انگشتان یک دست فراتر نمی‌رود. انگیزه راه انداختن یک جشنواره سینمایی این بود که اول باید عشق سینما را به وجود آورد، نسل جوان را با فیلم‌های خوب معاصر و فیلمسازان خوب آشنا ساخت، تا اشتیاق فیلم دیدن و فیلم ساختن قوت بگیرد و چون قوت گرفت، آن وقت فیلمسازان جوان راه خود را برای فیلمسازی پیدا خواهند کرد. شاید ابتدا با فیلم‌هایی که به قصد نمایش در جشنواره‌های بین‌المللی دیگر ساخته شده‌اند، شاید ابتدا با ساختن فیلم کوتاه و مستند، با ساختن تیزر برای تلویزیون و حتی سریال‌سازی، امّا سرانجام مشتاقان فیلمسازی راهی باز می‌کنند برای بنای سینمایی نو کشورشان. به عبارت دیگر، این اندیشه بکر پشت برگزاری این جشنواره بوده است که نه از مقتضیات مادی، بلکه باید از فرهنگسازی شروع کرد، از بنای یک فرهنگ سینمایی امروزین و گسترش مناسبات سینمایی با دنیا (و با ارامنه دیگر نقاط دنیا) و آن گاه بر پایه این فرهنگ، شرایط مادی هم فراهم می‌شود و فیلمسازان نو فیلم‌های خود را می‌سازند. من نمی‌دانم این امر تا کنون تا چند اندازه محقق شده است، امّا از تجربه شرکت در ششمین دوره این جشنواره می‌دانم که استقبال خوبی از جشنواره می‌شود و در روزهایی که جشنواره برپاست، فضای ایروان سینمایی می‌شود.

این نوشته روز شنبه ۱۱ تیر ماه در روزنامه شرق چاپ شده است. جشنواره روز یکشنبه کارش را شروع کرد و امروز سومین روز خود را پشت سر می گذارد.